جمهوری اسلامی ایران در جمهوری خود مختار نخجوان ۲ مرکز دارد. مرکز زبان فارسی در دانشکده های زبان های خارجی دانشگاه دولتی نخجوان فعالیت می نماید. دومین مرکز ایران هم در بنیاد نسخ خطی آکادمی ملی علوم آذربایجان شعبه نخجوان قرار دارد که در این بنیاد پژوهشگران در خصوص مطالعات نسخ خطی به زبان های عربی، ترکی و فارسی که مربوط به نخجوان می باشد،  فعالیت می نماید.

مراکز زبان فارسی و شرق شناسی(اتاق ایران) در نخجوان

در جمهوری خود مختار نخجوان تدریس زبان فارسی تاریخ قدیمی دارد. در دوره حکومت شوروی در نخجوان در مدرسه شماره یکم شهر نخجوان توسط اساتید محلی که بیشتر آنها در دانشگاه دولتی باکو در رشته زبان فارسی درس خوانده بودند، این زبان را تدریس می کردند. زبان فارسی تقریبا تا آخر سال ۲۰۰۰ میلادی در این مدرسه تدریس شده است.

در جمهوری خود مختار نخجوان سه دانشگاه موجود است که یکی از آنها نیز دانشگاه دولتی نخجوان می باشد که در سال ۱۹۶۷ تاسیس شده است. همراه با افتتاحیه این دانشگاه زبان فارسی نیز در آن فعالیت خود را آغاز نموده است. در آن زمان معلمان مدرسه شماره یک شهر نخجوان در دانشگاه دولتی نخجوان برای دانشجویان رشته های زبان و ادبیات آذربایجان و زبان فارسی را تدریس می کردند. در حال حاضر در این دانشگاه همراه با رشته زبان فارسی برای دانشجویان رشته های زبان و ادبیات آذربایجان، تاریخ و گردشگری نیز زبان فارسی تدریس می شود.

در سال ۲۰۰۴ در قالب دانشکده زبان های خارجی دانشگاه دولتی نخجوان رشته زبان فارسی تاسیس شده است. در چارچوب تدریس زبان فارسی استادان از کتاب ها، فرهنگ ها، لوح فشرده ها و سایر منابع علمی مختلف استفاده می نمایند. در سال ۲۰۰۹ در دانشگاه دولتی نخجوان دانشکده مناسبات بین المللی و زبان های خارجی افتتاح شد که در داخل آن نیز شعبه زبان ها و ادبیات شرق تاسیس شد. در این شعبه زبان فارسی نیز تدریس می شد.

در سال ۲۰۲۰ در دانشگاه دولتی نخجوان زبان های خارجی از دانشکده مناسبات بین المللی جدا شد و به عنوان دانشکده زبان های خارجی فعالیت خود را آغاز گردید. در ادامه افتتاحیه، در دانشکده زبان های خارجی مرکز زبان فارسی هم راه اندازی شد. در حال حاضر ۲۳ نفر دانشجو در رشته زبان فارسی درس می خوانند. ۲۱ نفر از آنها در مقطع لیسانس، ۱ نفر در مقطع فوق لیسانس و یک نفر در مقطع دکترا تحصیل می کنند. در مرکز زبان فارسی درباره زبان و ادبیات فارسی۲۵۰ کتاب موجود است. این کتاب ها شامل فرهنگ لغات زبان فارسی، گلستان و بوستان سعدی شیرازی، شاهنامه ابوالقاسم فردوسی و غیره می باشد.

مرکز شرق شناسی (اتاق ایران) بنیاد نسخ خطی آکادمی ملی علوم آذربایجان شعبه نخجوان

یکی از مراکز مهمی که در نخجوان در حوزه مطالعات زبان و ادبیات فارسی فعالیت می نماید، مرکز شرق شناسی بنیاد نسخ خطی آکادمی ملی علوم آذربایجان شعبه نخجوان می باشد که در سال ۲۰۰۷ با حمایت و پشتیبانی وابستگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در نخجوان شروع به فعالیت نمود. این مرکز دارای یک اتاق است که در آن کتاب ها، فرهنگ لغات زبان فارسی، کتاب های مختلف در زمینه های فرهنگی، ادبی، هنری، اقتصادی و سایر مربوط به جمهوری اسلامی ایران می باشد. در این بنیاد بیش از  ۶۰۰ نسخ خطی موجود است که بیشتر آنها به زبان های عربی، فارسی و ترکی می باشند. قدیمی ترین نسخه خطی به زبان فارسی این بنیاد متعلق به حاج ملا عبد الکریم ابن محمد علی خراسانی می باشد که در سال ۱۸۲۴ تالیف شده است.

نقاط قوت و ارزیابی مراکز سایر کشورها

شاید بتوان مدرسه شماره ۳ یا مدرسه روسی را یکی از موفقترین مراکزی که در نخجوان  در خصوص آموزش زبان فعالیت دارند، معرفی نمود به خاطر آنکه بچه ها در این مدرسه از ۶ سالگی شروع به تحصیل می نمایند، زبان روسی را خیلی خوب مسلط می شوند. همچنین، در این مدرسه برای کودکان همراه با زبان روسی، ادبیات، فرهنگ، هنر، تاریخ و جغرافیای روسیه هم تدریس می شود.

کشور انگلستان: دومین مرکز موفق در نخجوان اتاق های انگلستان می باشند که به آموزش زبان انگلیسی مشغول هستند. به دلیل اینکه زبان انگلیسی یکی از رایج ترین زبان های جهان است، و اهالی نخجوان بیشتر از زبان های دیگر به آن علاقمند و گرایش دارند.

کشور آلمان: در جمهوری خود مختار نخجوان ۲ گوشه آلمان موجود می باشد که یکی از آنها در دانشگاه دولتی نخجوان و دوم در دانشگاه نخجوان فعالیت دارد. مرکز زبان آلمانی که در دانشکده زبان های خارجی دانشگاه دولتی نخجوان راه اندازی شده ، مشغول با تحصیل دانشجویان می باشد. دومین مرکز زبان آلمانی در سال ۲۰۲۲ میلادی در دانشگاه نخجوان افتتاح شد. که دو نفر تدریس می کنند.

ملاحظات:

· مراکز سایر کشورها که در نخجوان فعالیت می نمایند، برنامه ها و شیوه های خاصی دارند. مراکز انگلستان، آلمان، کره جنوبی و ترکیه برای علاقمندان امکانات و فرصت های متعددی مانند بورسیه تحصیلی و استخدام کار در کشور های خود را ارائه می نمایند. همچنین، زبان های انگلیسی و آلمانی به خاطر رواج یافتن در کشورهای اروپا و جهان مورد توجه جوانان قرار دارند.

· وجود اساتید یا نماینده سایر کشورهای فعال در مراکز علمی- فرهنگی کره جنوبی، انگلستان، ترکیه و آلمانی درس ها و برنامه ها توسط اساتید و نمایندگان همین کشور ها برگزار می شود. که این موضوع علاوه بر تاثیر دوچندان در یادگیری موجب علاقمندی و گرایش دانشجویان به آن زبان ها می شود.

· یکی از فعالترین مراکز بین مراکز علمی- فرهنگی کشور های خارجی در نخجوان مرکز "İELTS"  می باشد. به خاطر نفوذ زبان انگلیسی در جهان و آذربایجان دانشجویان با زبان انگلیسی نسبت به زبان های خارجی دیگر بیشتر علاقمند هستند.

آسیب ها و مسائل زبان فارسی در نخجوان

· با توجه به اینکه حدود سال  ۱۳۹۴ یک استاد زبان و ادبیات فارسی به مدت بیش از یکسال در دانشگاه دولتی نخجوان  حضور داشته و تدریس می نموده  و بنا به شنیده ها  بعد بدلیل حقوق پایین انصراف داده است. عدم تداوم این موضوع را می توان یکی از موضوعات مهمی برشمرد که به آموزش زبان فارسی ضربه زده است. با عنایت به اینکه قطعا حضور یک استاد ایرانی در دانشگاه دولتی نخجوان مستلزم اخذ موافقت مسئولین عالی نخجوان بوده است که متاسفانه این فرصت از بین رفته و از دست دادن این فرصت دیگر به این سادگی دیگر قابل دسترسی نیست.

· تدریس و آموزش زبان فارسی توسط اساتید نخجوانی که خود مسلط به زبان فارسی و حتی بسیار ضعیف در مکالمه هستند نیز از دیگر مسایل و مشکلات ترویج زبان فارسی می باشد.

· وجود دیدگاه رییس دانشگاه دولتی نخجوان با گرایش بسیار زیاد به سمت و سوی ترکیه و عدم استقبال از برنامه و پیشنهادات ارائه شده در مذاکرات نیز یکی از عوامل بازدارنده در موضوع زبان و ادبیات فارسی ارزیابی می گردد. به نحوی که حتی ارتباط با اساتید و دانشجویان زبان فارسی با این نمایندگی بطور غیر شفاهی منع شده است.

· عدم وجود شغل و اشتغالزایی برای فارغ التحصیلان رشته زبان فارسی در نخجوان

· با توجه به اینکه حدود ۶۰ الی ۷۰ نفر در سال های قبل در ایران تحصیل نموده اند و از این تعداد به اندازه تعداد انگشتان یک دست نیز در دوایر دولتی و بازار کار نخجوان جذب نشده اند که این موضوع نیز از عوامل بازدارنده فراگیری و تحصیل در رشته زبان فارسی و مترجمی زبان فارسی می توان نام برد. اغلب این افراد در مشاغل آزاد و خارج از تخصص خود مشغول شده اند.

· برای مثال با توجه به بررسی های بعمل آمده مدرک دانشجویی که از نخجوان در ایران تحصیل نموده در مقطع لیسانس و فوق لیسانس  و ادامه تحصیل در دانشگاه دولتی نخجوان  در مقطع دکترا پذیرفته شده و دوره دکترا را نیز به پایان رسانیده  و فقط دفاع از رساله باقی مانده است به دلایل مختلف اجازه دفاع از رساله به نامبرده داده نمی شود. و این برخورد بدلیل کوچک بودن محیط نخجوان نیز یکی دیگر از عوامل بازدارندگی و تبلیغ برای عدم تحصیل در ایران و زبان فارسی ارزیابی می گردد.

· یکی از موضوعاتی که می توان بدان اشاره کرد انتظارات طرف نخجوانی است که توقع دارد در مقابل تجهیز مرکز زبان فارسی به کتب و وسایل کمک آموزشی فارسی، مرکز آذربایجان شناسی دانشگاه تبریز نیز با محتوای کتب و منابع آذربایجانی که کاملا محتوایی جعلی دارند تجهیز گردد. که این موضوع نیز در بحث بازدارندگی و عدم تجهیز مراکز ایرانی به کتب و منابع آموزشی فارسی در نخجوان موثر است.

· و در پایان شاید بتوان یکی از مهمترین عوامل بازدارنده در خصوص زبان و ادبیات فارسی را در جمهوری آذربایجان و نخجوان را اینچنین عنوان نمود؛ با توجه به اینکه زبان مهمترین عامل برای پیوند تاریخی و هویتی هر ملتی محسوب می شود با توجه به سیاست حکومت هر آنچیزی که باعث پیوند هویتی و فرهنگی و تمدنی این مردم بشود مثل زبان فارسی را کم رنگ و محدودیت ایجاد می نمایند.

منابع:  سایت دانشگاه و اطلاعات میدانی